Μεταβυζαντινες εκκλησιες

Άγιος Νικόλαος του μοναχού Άνθιμου

Η μονή (ναός) του Αγίου Νικολάου του μοναχού Ανθίμου κτίστηκε το 1565 και έχει τη μορφή τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με δίρριχτη στέγη. Η κτητορική επιγραφή του ναού μας πληροφορεί ότι κατασκευάστηκε από το μοναχό Άνθιμο με σκοπό να λειτουργήσει ως καθολικό μονής. Ο εξαιρετικός ζωγραφικός διάκοσμος του ναού ολοκληρώθηκε κατά την περίοδο 1565-1570 και περιλαμβάνει πλούσια θεματολογία όπως παραστάσεις του Χριστού ωςΜεγάλου Αρχιερέως, της Θεοτόκου ως Πλατυτέρας, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, των Παθών κ.α.

Άγιος Νικόλαος της Μακαριώτισσας

Ο ναός του Αγίου Νικολάου της Μακαριώτισσας κτίστηκε το 16ο αιώνα και αρχικά υπήρξε μονόχωρος ναός με ξύλινη στέγη πριν τις αλλεπάλληλες αλλαγές που δέχτηκε, διατηρώντας τελικά μόνο τμήμα του αρχικού δυτικού τοίχου. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωγραφικής διακόσμησης που χρονολογείται την περίοδο 1571-1573 οφείλεται στη μοναχή Ρεβέκκα η οποία εμφανίζεται και ως κτητόρισσα του ναού σύμφωνα με επιγραφές. Διατηρούνται επίσης τοιχογραφίες του 18ου αιώνα που κοσμούν το νάρθηκα, το δυτικό τοίχο και το ιερό του σημερινού ναού.

Άγιος Ανδρέας της ενορίας του Αγίου Γεωργίου

Ο Άγιος Ανδρέας της ενορίας του Αγίου Γεωργίου κατασκευάστηκε τον 16ο αιώνα με τη μορφή μονόχωρου ξυλόστεγου ναού με στοά και νάρθηκα. Ο ναός κοσμείται από τοιχογραφίες που χρονολογούνται στα τέλη του 16ου αιώνα με θέματα όπως η Θεοτόκος, η Ανάληψη του Χριστού και η Έγερση του Λαζάρου. Επίσης, διατηρούνται τοιχογραφίες που χρονολογούνται στο 17ο και το 18ο αιώνα.

Άγιος Νικόλαος ο Ψαράς (Ναός Αγίου Φανουρίου)

Ο ναός του Αγίου Νικολάου του Ψαρά κτίστηκε στα τέλη του 16ου αιώνα, όπως βεβαιώνεται από παλαίτυπο βιβλίο του 1588. Έχει τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής με δίρριχτη στέγη και διατηρεί τοιχογραφίες του 17ου αιώνα στο χώρου του ιερού.

Μεταμόρφωση του Σωτήρος

Ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος με τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής με δίρριχτη στέγη κτίστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα. Στην πορεία του χρόνου υπέστη σημαντικές παρεμβάσεις με τις κυριότερες να εντοπίζονται στη δυτική πλευρά του. Παρά τις σοβαρές φθορές που παρατηρούνται σε μεγάλο μέρος του ζωγραφικού διακόσμου, διατηρούνται κάποιες τοιχογραφίες στο χώρο του ιερού που ανάγονται στην εποχή της ανέγερσης του ναού.

Μεγάλοι Άγιοι Ανάργυροι

Ο ναός των μεγάλων Αγίων Αναργύρων που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο νεότερο ναό των Αγίων Αναργύρων, κτίστηκε στα τέλη του 16ου αιώνα αλλά ανακατασκευάστηκε ριζικά στις αρχές του 19ου αιώνα, λαμβάνοντας τη μορφή πεντάκλιτης βασιλικής με δίρριχτη στέγη. Από τον αρχικό ναό διατηρείται μόνο το ανατολικό τοίχος του, όπου σήμερα διασώζονται μερικές τοιχογραφίες του 16ου αιώνα. Ωστόσο, συγκριτικά με άλλους ναούς, διατηρεί μια από τις πλουσιότερες συλλογές εικόνων, μέρος της οποίας προήλθε από κατεδαφισμένες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες της πόλης.

Άγιος Δημήτριος

 ΑΟ ναός του Αγίου Δημητρίου ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής και χρονολογείται στο 16ο αιώνα. Αποτελεί έναν από τους εντυπωσιακότερους κατασκευαστικά και αρχιτεκτονικά ναούς της Βέροιας με θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο, έργο των αρχών του 18ου αιώνα. Από τον αρχικό ζωγραφικό διάκοσμο που χρονολογείται στα 1550, διατηρείται μόλις ένα μικρό μέρος με τις περισσότερες τοιχογραφίες να έχουν καλυφθεί από μεταγενέστερες παρεμβάσεις.

Άγιος Στέφανος

Ο ναός του Αγίου Στεφάνου κτίστηκε τον 16ο αιώνα, ενώ ανακατασκευάστηκε σχεδόν ολοκληρωτικά το 18ο αιώνα οπότε πήρε τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής, περιλαμβάνοντας μέρος ενός παλαιότερου ναού, πιθανότατα παλαιοχριστιανικού, τμήματα του οποίου διατηρούνται στο δυτικό τοίχο του σημερινού ναού.

Παναγία Φανερωμένη

Ο ναός της Παναγίας Φανερωμένης κτίστηκε γύρω στα τέλη του 16ου αιώνα με τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής και βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο Μητροπολιτικό Ναό των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Έλαβε το όνομά του από την εικόνα-προσκύνημα της Θεοτόκου Φανερωμένης που χρονολογείται τον 13ο αιώνα και βρίσκεται τοποθετημένη στο διακονικό του ναού. Λόγω της λειτουργίας του ναού ως ενοριακού, έχει υποστεί αλλεπάλληλες και σημαντικές παρεμβάσεις με αποτέλεσμα να χαθεί το μεγαλύτερο μέρος των τοιχογραφιών που κοσμούσαν τον αρχικό ναό.

Άγιος Νικόλαος γνωστός ως Άγιος Σπυρίδων

Ο ναός του Αγίου Νικολάου, γνωστός ως Άγιος Σπυρίδωνας, κτίστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα με τη μορφή ξυλόστεγης τρίκλιτης βασιλικής αλλά με τις παρεμβάσεις που δέχτηκε κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα άλλαξε ριζικά σε σύγκριση με τον αρχικό ναό. Κοσμείται από τοιχογραφίες του 1617 ενώ διατηρεί και μερικές μεταγενέστερες.

Μητροπολιτικός ναός Αποστόλων Πέτρου και Παύλου

 Η χρονολογία κατασκευής του Μητροπολιτικού ναού των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου καθώς και ο χρόνος μετατροπής του σε μητροπολιτικό ναό της Βέροιας δεν έχουν επιβεβαιωθεί μέχρι σήμερα. Οι εκτιμήσεις τοποθετούν την κατασκευή του ναού γύρω στο 15ο αιώνα μετά τη μετατροπή της παλιάς Μητρόπολης σε μουσουλμανικό τέμενος. Το 1728 ο ναός ανακαινίστηκε σημαντικά από τον Μητροπολίτη Ιωακείμ και τότε κατασκευάστηκε το τέμπλο και ο μητροπολιτικός θρόνος. Μετά την παρέμβαση αυτή ο ναός έλαβε τη μορφή μεγάλης τρίκλιτης βασιλικής ενώ στη δυτική πλευρά διατηρούνται ακόμα ίχνη τοιχογραφιών της ίδιας περιόδου.

Μικροί Άγιοι Ανάργυροι

 Ο ναός των Μικρών Αγίων Αναργύρων της ενορίας της Μητρόπολης κτίστηκε στις αρχές του 18ου αιώνα με σχήμα μονόχωρου ναού με νάρθηκα. Διατηρεί εξαιρετικές τοιχογραφίες που χρονολογούνται στα 1706, όπως μαρτυρά η κτητορική επιγραφή του ναού εκ των σημαντικότερων της εποχής.

Παναγία η Βαλτεσινή

Ο ναός της Παναγίας της Βαλτεσινής κτίστηκε στις αρχές του 18ου αιώνα με τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής. Αποτέλεσε υποτυπώδη λατρευτικό χώρο στο κέντρο ιδιοκτησιών ενώ σήμερα διατηρεί ελάχιστα ίχνη τοιχογραφιών του αρχικού ναού, όπως η σχεδόν κατεστραμμένη μορφή του Αγίου Αθανασίου.

Άγιος Νικόλαος της ενορίας Παναγίας Δεξιάς

Ο Άγιος Νικόλαος της ενορίας Αγίου Γεωργίου αποτελεί μονόχωρο ναό με δίρριχτη στέγη που χρονολογείται στα τέλη του 18ου αιώνα. Ο ναός δυστυχώς δε διατηρεί τοιχογραφίες αλλά οι εικόνες του τέμπλου, όπως μαρτυρά σχετική επιγραφή ανάγονται στην περίοδο κατασκευής του ναού.

Αγία Παρασκευή

 Ο ναός της Αγίας Παρασκευής της ενορίας του Αγίου Γεωργίου αποτελεί υποτυπώδη λατρευτικό χώρο με τη μορφή ναού με τρία κλίτη και επικλινή στέγη που βρίσκεται στην αυλή ενός σπιτιού. Η απουσία τοιχογραφιών στερεί τη δυνατότητα χρονολόγησης της κατασκευής του ναού.

Αγία Άννα της ενορίας των Αγίων Αναργύρων

Ο ναός της Αγίας Άννας των Αγίων Αναργύρων κτίστηκε πιθανότατα στα τέλη το 18ου αιώνα. Δε διατηρεί τοιχογραφίες αλλά στο τέμπλο που χρονολογείται στην περίοδο κατασκευής του ναού υπάρχουν σημαντικές εικόνες εκ των οποίων μερικές είναι παλαιότερες και από τον ίδιο τον ναό (17ος αιώνας).

Άγιος Βασίλειος

Ο ναός του Αγίου Βασιλείου της ενορίας των Αγίων Αναργύρων ανακατασκευάστηκε γύρω στα τέλη του 18ου αιώνα στα θεμέλια ενός παλαιότερου ναού του 14ου αιώνα. Έχει το σχήμα τρίκλιτης βασιλικής με ξύλινους στύλους στο χώρισμα των κλιτών και δε διατηρεί τοιχογραφικό διάκοσμο.

Άγιος Αντώνιος

Ο ναός του Αγίου Αντωνίου κτίστηκε το 1860 με τη μορφή μεγάλης τρίκλιτης βασιλικής. Αφιερωμένος στον πολιούχο της Βέροιας Άγιο Αντώνιο τον Νέο, ο μεγαλοπρεπής αυτός ναός αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και τέχνης του 19ου αιώνα.

Υπαπαντή (Έξω Παναγιά)

Ο ναός της Υπαπαντής, γνωστής επίσης και ως «Έξω Παναγιά», κτίστηκε το 18ο αιώνα αλλά οι σημαντικές μεταγενέστερες επισκευές που δέχτηκε άλλαξαν σημαντικά την τη μορφή του, αλλοιώνοντας τον αρχικό του χαρακτήρα. Παρότι δε διατηρεί τοιχογραφίες με αρχαιολογικό ενδιαφέρον, διατηρεί μερικές σημαντικές φορητές εικόνες.

Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων

Ο ενοριακός ναός του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονος υπήρχε μέχρι το έτος … οπότε κατεδαφίστηκε. Η χρονολόγηση του συγκεκριμένου κτίσματος ανάγεται στις αρχές του 19ου αιώνα και είχε τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής. Η αρχαιολογική σκαπάνη, μετά την κατεδάφιση του ναού αποκάλυψε σειρά παλαιότερων κτισμάτων και θεμελιώσεων στη νότια πλευρά του καθώς και εκτεταμένο νεκροταφείο με σημαντικούς αρχαίους κιβωτιόσχημους τάφους.

 

---

 

Προφήτης Ηλίας

Ο άλλοτε ενοριακός ναός του Προφήτη Ηλία ανάγεται στις αρχές του 19ου αιώνα και υπήρξε ο μόνος ναός στο κέντρο της Βέροιας που διασώθηκε από την πυρκαγιά του 1864. Ο ναός σήμερα είναι περιτριγυρισμένος από πολυκατοικίες και βρίσκεται σε κακή κατάσταση. Δε διατηρεί τοιχογραφικό διάκοσμο αλλά παλαιότερα φιλοξένησε σημαντικές βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες μεταξύ των οποίων, πιθανότατα, και εκείνες της εκκλησίας του Χριστού.

Άγιος Σπυρίδων της ενορίας του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα

Ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνα της ενορίας του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα χρονολογείται στις αρχές του 19ου αιώνα αλλά οι παρεμβάσεις που ακολούθησαν κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα άλλαξαν δραματικά τη μορφή του σε σύγκριση με τον αρχικό ναό. Στο ναό δεν υπάρχουν τοιχογραφίες αλλά παλαιότερα στο τέμπλο του υπήρχε μια επιζωγραφισμένη εικόνα του Αγίου Νικολάου η οποία κλάπηκε το 1977. Από το 1975, έτος οπότε κατεδαφίστηκε ο ναός του Αγίου Νικολάου του Ξυλοτραφτή η μνήμη του αγίου τιμάται στο ναό του Αγίου Σπυρίδωνα, όπου τιμάται επίσης και η μνήμη του Αγίου Ελευθέριος. Ο ναός σήμερα είναι γνωστό ως Ιερός